Maatregelen voorkomen dodehoekongevallen op kruispunten in Amsterdam
Informeren, attenderen en de verkeerslichtenregeling aanpassen, met deze maatregelen wil Amsterdam het aantal dodehoekongevallen terugdringen op kruispunten.
Dodehoekongevallen blijven een aandachtspunt in Amsterdam. Sinds 20 jaar werkt de gemeente aan maatregelen, zoals extra spiegels bij verkeerslichten om het zicht te verbeteren, extra borden en waarschuwingslampen, en bewustwordingscampagnes. Toch blijft ongeveer twee procent van de verkeersongevallen met ernstig letsel een dodehoekongeval. Voor ongevallen met dodelijke afloop is dit percentage veel hoger. Slachtoffers zijn vaak fietsers en soms voetgangers. Om de dodehoek problematiek verder aan te pakken komt het ‘Uitvoeringsplan Verkeersveiligheid, 30 km/u, Voetganger en Fiets 2024’ met de Aanpak Dodehoek.
Deelconflicten op kruispunten
Amsterdam heeft ruim 400 kruispunten met verkeerslichten. Op 165 van deze kruispunten zijn één of meer deelconflicten toegepast. Deelconflicten zijn situaties waarbij twee parallelle verkeersstromen tegelijk groen krijgen, en één van die stromen ook mag afslaan. Zoals kruispunten met één rijstrook voor auto’s rechtdoor én rechtsaf die tegelijk groen heeft met fietsers en voetgangers rechtdoor. In totaal zijn er in Amsterdam 435 rechtsaf-deelconflicten en 188 linksaf-deelconflicten.
‘Een deelconflict heeft als voordeel dat de wachttijden op het kruispunt niet te lang worden en weggebruikers niet onnodig staan te wachten. Dat speelt extra in de relatief smalle straten in Amsterdam met weinig ruimte voor meerdere afslagvakken. Bij een deelconflict moeten bestuurders die afslaan moeten rechtdoor gaande fietsers en voetgangers voor laten gaan, maar dat gaat niet altijd goed.
Vanuit vrachtauto’s is het zich beperkt, vooral aan de rechterkant. Door die dodehoek hebben bestuurders die rechtsaf slaan geen goed zicht op rechtdoor gaande fietsers en voetgangers. Nu er meer fietsers en voetgangers zijn en sommige fietsers behoorlijk snel gaan speelt het risico des te meer’, aldus Maarten Nelissen, die als verkeerslichtenregelaar aan de Aanpak Dode Hoek werkt.
Een nieuw ingestelde werkgroep Aanpak Dode Hoek heeft inmiddels alle 165 kruispunten in Amsterdam met verkeerslichten geïnventariseerd waar er ‘deelconflicten’ zijn tussen rechts afslaand (vracht)autoverkeer en rechtdoor gaande fietsers en voetgangers. De focus van de werkgroep ligt op de rechtsaf deelconflicten omdat het risico van de dodehoek vooral daar speelt.
Informeren en attenderen
De gemeente past verschillende maatregelen toe op de onderzochte kruispunten. Op de eerste plaats ‘informeren en attenderen’. Dat gebeurt met een verkeersbord dat automobilisten die afslaan attendeert op rechtdoor gaande fietsers, en een stempel (markering) op het fietspad die fietsers aanmoedigt oogcontact te zoeken met afslaande autobestuurders.
Inmiddels zijn er 50 van zulke borden opgehangen en op 40 plekken zijn stempels op het fietspad aangebracht.
Stempel op het wegdek.
Waarschuwing voor afslaand verkeer. Spiegel bij verkeerslicht.
Niet meer tegelijk groen
Een tweede maatregel is het ‘in tijd scheiden in de verkeerslichtenregeling’. Nelissen: ‘Dat betekent dat de verkeerslichtenregeling wordt aangepast zodat afslaande auto’s niet meer tegelijkertijd groen krijgen met fietsers en voetgangers die rechtdoor gaan.’
Nelissen: ‘Voorbeelden hiervan zijn de Maasstraat en de Waalstraat. Daar krijgen fietsers bij de oversteek over de President Kennedylaan nu groen zonder dat het autoverkeer groen krijgt. Eerder kregen deze stromen tegelijkertijd groen. Een ander voorbeeld is de Admiraal de Ruyterweg, wanneer fietsers en voetgangers de Jan van Galenstraat oversteken. Hier krijgen fietsers en voetgangers nu los van het autoverkeer groen licht.’
Een derde maatregel is een zogenaamd ‘exclusief afslagvak’ Nelissen: ‘Dan hebben rechtdoor gaand verkeer en afslaand verkeer verschillende rijstroken met elk een eigen verkeerslicht. Het exclusieve afslagvak heeft een verkeerslicht met een pijl, en krijgt groen apart van rechtdoor gaande fietsers en voetgangers. Zo’n exclusief afslagvak heeft meer voeten in de aarde want dan moet er iets met de belijning op het wegdek, de lampen en kabels van de verkeerslichten en soms ook met het asfalt. Op de kruising van de Jan van Galenstraat met de Willem de Zwijgerlaan is een exclusief rechtsaf vak aangelegd.
Het nieuwe exclusieve rechtsaf vak op de Jan van Galenstraat heeft rood als recht doorgaande fietsers groen hebben.
Langer wachten?
Het aanpassen van de verkeersregelinstallatie heeft wel gevolgen. De wachttijden worden langer voor alle weggebruikers. Maar de verkeersregeldeskundigen hebben daar ook weer oplossingen voor. Nelissen: ‘Op een aantal locaties waar het deelconflict tussen auto’s en fietsers is opgeheven en de wachttijd voor de fietser is toegenomen, is een mogelijkheid in de verkeerslichtenregeling gebouwd om fietsers vaker groen te geven. Dat beperkt de wachttijd voor fietsers.’
Begin gemaakt
Er is nu een begin gemaakt met de aanpak van kruispunten met een deelconflict, een heleboel liggen er nog. Het vraagt een zorgvuldige afweging om deelconflicten uit de verkeerslichtenregeling te halen. En niet alle kruispunten met een deelconflict zijn even urgent, geeft Nelissen aan. ‘Het ene deelconflict kan goed functioneren, terwijl een ander punt risicovoller is. Hoe goed een deelconflict functioneert, hangt af van een heel aantal zaken. Zoals het zicht, of afslaand autoverkeer verwacht dat er fietsers rechtdoor gaan, hoeveel fietsers er zijn, en hoeveel auto’s er afslaan.’
Het doel voor de lange termijn is om de deelconflicten zoveel als mogelijk terug te brengen naar nul.
Aantallen Aanpak Dode Hoek
Op de 165 verkeerslichten kruispunten met een deelconflict heeft de Werkgroep Dodehoek de volgende maatregelen genomen (stand van zaken november 2024):
Op 50 plekken zijn borden opgehangen die afslaande automobilisten waarschuwen voor rechtdoor gaande fietsers en voetgangers.
Op 40 plekken zijn stempels op het fietspad aangebracht die fietsers aansporen oogcontact te hebben met afslaande automobilisten.
Op 5 kruispunten is de verkeerslichtenregeling aangepast en hebben fietsers en afslaand autoverkeer niet langer gelijktijdig groen. Bij 10 andere kruispunten wordt de regeling ook aangepast om het risico van dodehoek te voorkomen.
Twee kruispunten kregen een exclusief rechtsaf vak. In 2025 gebeurt dat bij nog eens circa vijf.
In 2025 worden 10 kruispunten onderzocht of er een exclusief rechtsaf vak kan komen.
Op deze kaart staan alle verkeerslichten in Amsterdam, met informatie en inclusief opgeheven verkeerslichten..
