Resultaat van Tunnelvisionair smaakt naar meer
Visuele prikkels en geluid veranderen de beleving van een fietstunnel het meest. Dat blijkt uit de resultaten van het experiment Tunnelvisionair van mobiliteitsbureau Goudappel. Een aanpassing moet wel passen in de omgeving, anders werkt het niet.
Hoe kun je de beleving van een fietstunnel verbeteren via de zintuiglijke ervaring zodat het er veiliger voelt? Die vraag stond centraal in het experiment Tunnelvisionair, het winnende idee van Goudappel voor de prijsvraag van 2023 van het Fietsinnovatielab van Amsterdam Bike City. Na een enquête waarin Amsterdammers de tunnels konden aangeven die onveilig voelen, werden vier tunnels in Amsterdam Noord op één dag (28 februari 2024) speciaal veranderd.
Eén tunnel werd voorzien van kleurrijke ‘discoverlichting’, in een andere tunnel werden vogelgeluiden afgespeeld, sinaasappelgeur beroerde de reuk in de derde tunnel en in de vierde tunnel was er een licht briesje in de rug te voelen. Fietsers door de tunnels werd gevraagd naar hun beleving van de tunnel, met en zonder de speciale aankleding.
Omgevingsprikkels
Uit het onderzoek bleek dat het zintuig ‘zien’ met 44% het meest bijdroeg aan het oordeel over de tunnel. Daarna volgt ‘horen’ met 35%, ‘ruiken’ met 16% en ‘voelen’ met 5%.
‘Het bijzondere aan dit experiment is dat we hebben gekeken hoeveel invloed de afzonderlijke zintuigen hebben’, vertelt Iris van Hagen die samen met collega Thijs Broers deze proef bedacht en uitvoerde. Van Hagen werkt bij Goudappel op de onderzoeksafdeling, waar wel vaker de beleving van een omgeving wordt onderzocht. ‘We weten dat omgevingsprikkels grotendeels bepalen hoe je een omgeving ervaart, dus of je je er prettig voelt. Emoties worden beïnvloed door wat je ziet, hoort, ruikt en voelt. Niet eerder werd de invloed van de zintuigen apart onder de loep genomen.’
Zien
De meeste invloed had het zintuig zien. Van Hagen: ‘Dat vermoeden hadden we ook wel. Mensen zijn visueel ingesteld, scannen al van verre de omgeving en maken dan een inschatting: ben ik veilig? Dat doen we al sinds de prehistorie. Dus dat was niet verrassend. In eerste instantie leek de discoverlichting minder effect te hebben dan we hoopten, maar dat effect bleek toch significant. De discoverlichting maakte de beleving van de tunnel overigens niet helemaal anders, het ging meer van een diepe onvoldoende naar een vijfje.’
Geluid
Op de tweede plek kwam geluid. De vogelgeluiden vielen in de smaak. Van Hagen: Dat was ook niet onverwacht.’ De sinaasappelgeur, waarmee het zintuig geur werd onderzocht, bleek van minder invloed. Daarbij speelde het een rol dat de sinaasappelgeur ‘niet passend’ werd gevonden. Van Hagen: ‘Dan werkt de hele ervaring niet. De vogelgeluiden werkten heel goed, want die passen in een buitenlocatie, maar de sinaasappelgeur klopte niet met de omgeving, en dan is het niet meer geruststellend. Op zich was dit resultaat ook in lijn met de theorie, er moet een koppeling zijn met de omgeving.’
Passend
Wind in de rug is in een fietstunnel geheel passend, dus je zou denken dat het dat goed werkt. Maar dat was niet het geval. De ventilatoren die zorgden voor de wind in de rug, bleken zoveel geluid te maken dat het storend was. Van Hagen: ‘Dat geluid werd als negatief ervaren en we merkten ook dat storend geluid zelfs het cognitief vermogen van de fietsers aantasten, ze konden niet goed meer reageren op de vragenlijsten.’
Aanknopingspunten
De resultaten van het experiment bieden allerlei aanknopingspunten om meer te doen om de beleving van plekken als fietstunnels te beïnvloeden. Van Hagen ‘Als het station een prettige ruimte is, dan ervaren mensen wachttijden als minder lang. Ik denk dat ook bij fietstunnels inspelen op de beleving kansen biedt. Het is een ruimte waar mensen maar heel even verblijven, maar die wel veel invloed heeft. Sommige mensen mijden bepaalde tunnels.’
De lessen van dit kleine experiment zou je kunnen toepassen op grotere schaal. ‘Dat zou zeker interessant zijn. Je kunt natuurlijk beginnen met goede verlichting en goede zichtlijnen. Maar meer kleur toepassen helpt, kunnen we concluderen uit dit experiment. De meeste tunnels zijn heel erg grijs.’ Ook het wegfilteren van negatieve prikkels kan helpen. Van Hagen: ‘Je kunt denken aan het wegfilteren van storend geluid van autoverkeer. Of bijvoorbeeld zorgen dat een tunnel die naar urine stinkt, niet meer stinkt. Dat helpt ook.’
Onveilig voelen is een reden om niet of minder te fietsen of bepaalde plekken te mijden. Door dit onderzoek krijgt de gemeente Amsterdam beter inzicht waardoor deze gevoelens ontstaan en wat voor maatregelen we kunnen nemen om fietsers zich veiliger te laten voelen. Amsterdam leeft van de resultaten van dit experiment.En in één van de tunnels van de proef, die van de Nieuwe Purmerweg, komt een lichtkunstwerk zodat het er veiliger voelt.
Fietsinnovatielab
In 2023 organiseerde Amsterdam Bike City het Fietsinnovatielab met als thema sociale onveiligheid. Deze proef komt uit het winnende voorstel ‘Tunnelvisionair’ van mobiliteitsbureau Goudappel. Ze richtten zich op tunnels omdat eerder onderzoek liet zien dat mensen tunnels vaak als onveilig ervaren. De uitkomsten van de proef zijn gepresenteerd aan de gemeente Amsterdam en de Vervoerregio Amsterdam.
